Tarihyazımı ya da historiyografi, tarih hakkında eserlerin yazımı ve tarihçilik kuram ve geçmişini ifade eden terimdir. Terim Yunanca ἱστοριογράφος tarih yazanlar ifadesinden gelir (ἱστορία historia "tarih" ve γράφος graphos "yazım", γράφειν grafein "yazmak" kökünden; tarih yazan (veya anlatan) kişi anlamında).[1] Tarihçilik terimiyle sıklıkla aynı anlamda kullanılsa da, çağdaş dönemde ayrı bir disiplin olarak anılmaktadır. Tarihyazımı hem yazma sanatının,[2] hem de tarih biliminin bir parçasıdır.[3] Tarih alanının "sanat" (τέχνη tékhnē) ve "bilim" (ἐπιστήμη epistḗmē) özelliklerine yapılan vurgu, kültür temelinde, pek çok farklı alandan düşünürün üzerinde fikir belirttiği ve tarihçilerin yöntem açısından tartıştığı önemli bir konudur.[4] Bazıları tek bir "tarih"ten değil, olayın koşulları ve sonuçları nedeniyle çoğul "tarihler"den bahseder.[5] Çağdaş tarihçiler için tarihin bilimselliği ya da böyle bir bilimsellik durumu (yapılmakta olan bilim)[6] vazgeçilemezdir.[7] Hatta birbirlerinden tamamen ayrı iki uyumsuz özellik olarak görmek yerine birbirlerini tamamlayıcı olduklarına dair görüş daha yaygındır.[8]
Belirli bir konunun tarihyazımı o konunun tarihçi tarafından nasıl çalışıldığını belirli kaynaklar, yöntemler ve kuramsal yaklaşımların kullanımıyla ortaya konmasıdır. Tarihçiler tarihyazımını konusal olarak - "Britanya İmparatorluğu'nun tarihyazımı", "Erken Dönem İslam tarihyazımı", veya "Çin tarihyazımı" gibi - ya da yaklaşım ve türlerine göre - "siyasi tarih", "sosyal tarih" gibi - incelerler. 19. yüzyıldan başlayarak akademik tarihin yükselmesiyle tarihyazımı adında bir bilimsel yazın doğmuştur. Ne dereceye kadar tarihçilerin kendi aidiyet ve kimliklerinden etkilendikleri de - milliyetçilik/ulus devlet veya din gibi - sıkça tartışılan bir konudur.[9]
Tarihçilerin araştırma konuları değişiklik gösterebilir, özellikle son yıllarda geleneksel diplomatik, iktisadi ve siyasi tarihten yeni yaklaşımlara, toplumsal ve kültürel alanlara doğru bir değişim söz konusudur. 1975'ten 1995'e, Amerikan üniversitelerindeki sosyal tarihle ilgilenen tarih profesörlerinin oranı %31'den %41'e yükselmişken siyasi tarihle ilgilenenlerin oranı %40'tan %30'a düşmüştür.[10] Britanya'daki üniversitelerin tarih bölümlerinde 2007 yılında 5.723 öğretim görevlisinden 1.644'ü (%29) kendisini sosyal tarihle ilişkilendirmişken bu sayı siyasi tarihle ilgilenenlerde 1.425'tir (%25).[11]
Terminoloji[değiştir | kaynağı değiştir]
Avrupa'da Erken Modern dönemde "historiyografi" terimi daha temel anlamda, "tarihyazımı" olarak kullanılmaktaydı. "Historiyograf", "tarihçi" demekti ve bu anlamda İsveç'te (Rikshistoriograf, 1618'den beri), İngiltere'de (Historiographer Royal, 1660'tan beri) ve İskoçya'da (Historiographer Royal, 1681'den beri) vakanüvislere "kraliyet tarihçisi" unvanı verilmekteydi. İskoçya'da bu makam hala mevcuttur. Furay ve Salevouris (1988) historiyografyayı "yazılmış ve yazılan tarihin araştırılması - tarihyazımının tarihi... Historiyografya araştırmalarında olayları ya da doğrudan geçmişi değil tek bir tarihçinin eserlerindeki bu olaylara dair değişen yorumları araştırırsınız" diyerek tanımlamışlardır.[12]
Türkçede "historiyografi" terimine karşılık olarak kullanılan "taihyazımı" ve "tarih yazıcılığı" ifadeleri mevcuttur.[13][14] Kavramların yazımında bir standart mevcut değildir. Farklı kaynaklarda "tarihyazımı",[15] "tarih yazımı",[16] "tarih yazıcılığı",[17] "tarihyazıcılığı"[18] ifadeleri geçmektedir. Genel olarak kavramlar birbirinin yerine kullanılsa da "tarihyazımı" kuramsal ve metodolojik olarak tarihin yazım biçim ve yöntemlerinin tarihini, tarihsel bir perspektif içinde karşılaştırmalı olarak vermeyi ifade ederken "tarih yazıcılığı" tarihin yazılış biçimlerinin tarihini ve yöntemlerini ifade eder.
Meta-tarih olarak tarihyazımı[değiştir | kaynağı değiştir]
Eğer tarih, tarihçilerin çoğu tarafından kabul edildiği gibi, insanlığın geçmişini inceleyen bir bilimse bilimsel yöntemlere başvurmanız gerekir. Doğa bilimlerinin uygulamaları takip edilemese de toplum bilimlerininkilere göre, karşılaştırmalı olarak hareket edilebilir.
Tarihi bir bilgi türü olarak gören bir diğer düşünce Historiyoloji olarak da adlandırılabilecek olan "tarih kuramı"dır (Jose Ortega y Gasset tarafından bulunmuştur).[19] Bu yaklaşımın amacı "tarihsel gerçekliğin yapısını, yasalarını ve koşullarını" incelemektir; "tarihyazımı" ise, tarihte olduğu gibi, yazma sanatı, kaynaklarının bilimsel araştırması ve yazarların çalışmalarıdır.[kaynak belirtilmeli]
Her ne kadar şu üç terimim örtüşmelerini ve çok anlamlılıklarını gidermek mümkün olmasa da en olası tanımlamaları şöyledir:
- Yaşanmış olaylar olarak "tarih"
- Tarih bilimi olarak "tarihyazımı"
- Epistemolojisi olarak "historiyoloji"
Tarih felsefesi, eğer varsa, insanlık tarihinin anlamıyla ilgilenen felsefe dalıdır. Gelişmesine teleolojik bir son kurgulayarak, yani, insanlık tarihi sürecine etki eden bir tasarım, gaye veya yönlendirici ilkeler olup olmadığını inceler. Tamamen ayrı olan önceki üç kavramla karıştırılmaması gerekir. Eğer amacınız gerçekliği ya da olduğu varsayılanı, zamanın doğrusal mı döngüsel mi olduğunu veya ilerleme düşüncesini barındırıp barındırmadığını bulmaksa bu sorular disiplinin ilgilendiği konular olan tarihe ve tarihyazımına yabancıdır. Entelektüel bir yaklaşım tarih biliminin nasıl anlaşıldığı meselesine çok fazla katkı sağlamaz. Bu felsefi bakış açısının tüm gerçeklikleri tarihsel sürecin bir ürünü olarak gören tarihselciliğe üstün tutulmasıdır.
Yüzeysel sorunları kazıdığımızda, tarihyazımı kaydedilmiş tarihin tahlili, geçmişin tasviri -özellikle anlatı, yorumlama ve bakış açıları ve tarihçilerce delillerin ve belgelerin kullanımı ile sunma şekilleri- ve bunların araştırılmasıdır; bilimin tarihsel nesne ve felsefi öznesiyle beraber. Tarihyazımı, basit haliyle, tarihin yazılış biçimidir. Geniş anlamıyla tarihin yazılış pratiği ve yöntemine atıfta bulunur. Daha kesin olarak hikâyenin kendisinin yazılışını ifade eder.
Tarihyazımında kaynaklar ve değerlendirme[değiştir | kaynağı değiştir]
Tarihçinin çalışmalarının ham maddesiyle (birincil kaynak) yarı tamamlanmış veya tamamlanmış çalışmalarını (ikincil kaynak hatta "üçüncül kaynak") ayırt etmek önemlidir. Ayrıca kaynak ve belge ile belgesel kaynakların çalışılması arasındaki farkları belirlemek ciddi bir konudur: sınıflandırma, öncelik ve tür (yazılı, sözlü, arkeolojik); değerlendirme (derleme, eleştiri, karşılaştırma) ve özellikle alıntılandırılmasına bağlılıkla kaynaklara itibar göstermek. Tarihçilerin çalışmalarının özgünlüğü titiz bir meseledir. kaynakça https://tr.wikipedia.org/wiki/Tarih
Yorumlar
Yorum Gönder